Προκειμένου, λοιπόν, να αποφεύγονται δυσάρεστες καταστάσεις και εντός των πλαισίων της συνταγματικής προστασίας της ιδιοκτησίας, το ίδιο το Σύνταγμα δημιούργησε το θεσμό της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης, κατά τον οποίο είναι επιτρεπτή η στέρηση της ιδιοκτησίας για λόγους δημόσιας ωφέλειας, με μονομερή πράξη του Κράτους και έναντι αποζημίωσης του ιδιοκτήτη που προσδιορίζεται δικαστικά.

Η απαλλοτρίωση αποτελεί μία από τις βασικές μορφές απόκτησης περιουσίας των ΟΤΑ.

Τα θέματα κήρυξης, συντέλεσης, προσδιορισμού αποζημίωσης και συνολικά όλα τα θέματα της απαλλοτρίωσης ρυθμίζονται από τις διατάξεις του Ν.2882/01 “Κώδικας αναγκαστικών απαλλοτριώσεων ακινήτων”, ο οποίος τα τελευταία χρόνια έχει υποστεί πλήθος μεταβολών.

Για τα θέματα των απαλλοτριώσεων αναφέρεται ο ΔΚΚ με τα άρθρα 211 και 212 με τη παρ.12 του άρθρου 212 ορίζεται ότι οι διατάξεις που κάθε φορά ισχύουν για τις αναγκαστικές απαλλοτριώσεις του Δημοσίου εφαρμόζονται και στις απαλλοτριώσεις ή τις συστάσεις δουλειών, υπέρ Δήμων, εφόσον δεν είναι αντίθετες με τις διατάξεις του ΔΚΚ.

Η αναγκαστική απαλλοτρίωση της κυριότητας του ακινήτου επιφέρει αυτοδικαίως και την απαλλοτρίωση κάθε κτίσματος, κατασκευής και δέντρου που υπάρχει πάνω σε αυτό και κάθε άλλου συστατικού του πράγματος, κατά τα άρθρα 953 και επόμενα του Αστικού Κώδικα, ανεξάρτητα από τη μνεία τους στην απόφαση κήρυξης της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης ή στο κτηματολογικό διάγραμμα ή στον κτηματολογικό πίνακα.

α) για τη διάνοιξη, τη διεύρυνση, τη διαμόρφωση και την κατασκευή δημοτικών και κοινοτικών οδών, καθώς και οδών που συνδέουν έναν Δήμο με εθνική ή επαρχιακή οδό και συναφών τεχνικών έργων,

β) για την ύδρευση και την εκτέλεση των έργων, που αφορούν τη συγκέντρωση, τη μεταφορά, τη διανομή και την εξυγίανση του νερού και είναι αναγκαία για την ύδρευση,

γ) για την εκτέλεση έργων σχετικών με την άρδευση, την αποξήρανση, την αποστράγγιση, τη διευθέτηση ρευμάτων, που έχουν σκοπό τη βελτίωση της γεωργικής παραγωγής ή τη διανομή της εκτάσεως που βελτιώνεται σε δημότες, που είναι ακτήμονες ή δεν έχουν επαρκή κλήρο,

δ) για τη δημιουργία ή την επέκταση πλατειών, κήπων, αλσών, δενδροστοιχιών, αθλητικών γηπέδων και άλλων κοινόχρηστων χώρων, με επιφύλαξη των διατάξεων που ρυθμίζουν την κήρυξη απαλλοτριώσεων για την εφαρμογή εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως,

ε) για την εκτέλεση έργων σχετικών με την αποστράγγιση, τη διευθέτηση ρευμάτων, την αποχέτευση όμβριων ή ακάθαρτων υδάτων και κάθε είδους τεχνικών έργων, που έχουν σκοπό την εξυγίανση ή τον εξωραϊσμό,

στ) για τη λήψη και μεταφορά άμμου, λίθων και άλλου παρεμφερούς υλικού που χρησιμεύει για την εκτέλεση δημοτικών έργων,

ζ) για την ίδρυση ή την επέκταση κοιμητηρίου και κέντρου αποτέφρωσης νεκρών,

η) για τη συντήρηση ή τη διαφύλαξη ακινήτων που έχουν ιστορική ή παραδοσιακή αξία,

θ) για την εναπόθεση απορριμμάτων,

ι) για την προστασία του φυσικού ή πολιτιστικού περιβάλλοντος,

ια) για την κατασκευή κάθε δημοτικού κτιριακού έργου και κάθε άλλου έργου που ο σκοπός του βρίσκεται μέσα στις αρμοδιότητες των Οργανισμών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.

Στα πλαίσια αυτά οι δήμοι οφείλουν να προβούν στην σύνταξη μελέτης ή προμελέτης του έργου που θα εκτελεστεί. Με τον τρόπο αυτό εξασφαλίζεται ότι η απαλλοτρίωση γίνεται για συγκεκριμένη δημόσια ωφέλεια σύμφωνα με την συνταγματική επιταγή

Η καταγραφή της απαλλοτριωτέας έκτασης επιτυγχάνεται με το κτηματολογικό διάγραμμα, το οποίο απεικονίζει την απαλλοτριωτέα έκταση και τις περιλαμβανόμενες επιμέρους ιδιοκτησίες.

Η αναγνώριση των εικαζόμενων ιδιοκτητών γίνεται με τον κτηματολογικό πίνακα, ο οποίος εμφανίζει τους εικαζόμενους ιδιοκτήτες και το εμβαδόν του απαλλοτριουμενου ακινήτου, καθώς και όσες τυχόν κατασκευές περιλαμβάνονται σε αυτό

Η εγκύκλιος 2/18993/ΔΠΔΣΜ/28-12-20142/18993/ΔΠΔΣΜ/28-12-2014 του ΓΛΚ, στη παράγραφο ΣΤ.ΑΠΑΛΛΟΤΡΙΩΣΕΙΣ διαχωρίζει τη περίπτωση όπου η καταβολή της αποζημίωσης θα γίνει είτε εντός του έτους είτε με πολυετή καταβολή. Συγκεκριμένα αναφέρει:

“1.β) Με βάση τα παραπάνω, κατά το χρόνο κήρυξης της απαλλοτρίωσης απαιτείται, είτε εγγραφή πίστωσης στον προϋπολογισμό του φορεά και σχετική απόφαση ανάληψης δαπάνης, εφόσον προβλέπεται ότι θα συντελεστεί η απαλλοτρίωση στο τρέχον έτος με τη σχετική ενημέρωση του μητρώου δεσμεύσεων, είτε απόφαση προέγκρισης δαπάνης, σύμφωνα με την παρ.3 του άρθρου 21 του Ν.2362/95, εφόσον η συντέλεση της απαλλοτρίωσης θα διενεργηθεί στο επόμενο ή στα επόμενα έτη”

Η συγκεκριμένη αναφορά ανατρέπει ένα προηγούμενο καθεστώς, όπου έπρεπε να εγγραφεί το σύνολο της πίστωσης στον ετήσιο προϋπολογισμό ανεξάρτητα εάν η καταβολή θα γίνει ή όχι εντός του έτους.

Θα πρέπει να εκδοθεί βεβαίωση της οικονομικής υπηρεσίας για την ύπαρξη συγκεκριμένης πίστωσης.

-η απαλλοτριουμενη έκταση κατά θέση και εμβαδόν,

-οι φερόμενοι ως ιδιοκτήτες,

-το πρόσωπο υπέρ του οποίου κηρύσσεται η απαλλοτρίωση και

-ο σκοπός δημόσιας ωφέλειας που επιδιώκεται με αυτήν.

Ο προσδιορισμός της αποζημίωσης διακρίνεται σε :

-Προσωρινό, ο οποίος προσδιορίζεται από το μονομελές πρωτοδικείο και με την απόφαση του καθορίζεται η τιμή μονάδας και

-Οριστικό, ο οποίος προσδιορίζεται από το εφετείο. Μέσα σε τριάντα ημέρες από την κοινοποίηση της απόφασης του μονομελούς πρωτοδικείου κάθε ενδιαφερόμενος δικαιούται να ζητήσει τον οριστικό προσδιορισμό αυτής (άρθρο 20, παρ. 2 ν. 2882/2001). Εάν η προθεσμία παρέλθει άπρακτη, τότε η αποζημίωση που προσδιορίστηκε προσωρινά καθίσταται οριστική (άρθρο 20, παρ. 4, εδάφιο 1 ν. 2882/2001 ), όπως και ο απευθείας οριστικός προσδιορισμός.

Τονίζεται, ότι πριν την καταβολή της οριστικής ή προσωρινής αποζημίωσης διατηρούνται ακέραια όλα τα δικαιώματα του ιδιοκτήτη.

Μετά τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης ο υπέρ ου η απαλλοτρίωση αποκτά την κυριότητα ή άλλο εμπράγματο δικαίωμα επί του ακινήτου.

Κατάληψη από το δήμο του απαλλοτριουμενου ακινήτου επιτρέπεται μόνο μετά την πλήρη καταβολή της αποζημίωσης. Μέχρι την καταβολή, μάλιστα, της αποζημίωσης απαγορεύεται ως αντισυνταγματική όχι μόνο η κατάληψη του ακινήτου, αλλά και η λήψη διοικητικών μέτρων ενόψει της απαλλοτρίωσης (π.χ. αναστολή των οικοδομικών εργασιών, απόρριψη αιτήσεως άδειας δόμησης κ.λπ). Η διενέργεια όμως των απαραίτητων για την κήρυξη της αναγκαστικής απαλλοτρίωσης προκαταρκτικών εργασιών (Κυρίως η κατάρτιση του κτηματολογικού διαγράμματος) επιτρέπεται εφόσον δεν παρακωλύει τη χρήση και κάρπωση του ακινήτου.

Μετά τη συντέλεση της απαλλοτρίωσης ο δήμος υπέρ του οποίου έγινε η απαλλοτρίωση, υποχρεούνται να ενεργήσει χωρίς υπαίτια καθυστέρηση για τη μεταγραφή της απόφασης κήρυξης.

Η κήρυξη της απαλλοτρίωσης ή η σύσταση δουλείας ακινήτου, που βρίσκεται μέσα στη διοικητική περιφέρεια Δήμου, γίνεται με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου, η οποία λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του.

Για την κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης αγροτικής έκτασης απαιτείται επιπλέον και γνώμη της αρμόδιας Υπηρεσίας Γεωργίας της οικείας Περιφερειακής Αυτοδιοίκησης, στην περιοχή της οποίας βρίσκεται η έκταση ή το μεγαλύτερο τμήμα αυτής. Η αρνητική γνώμη δεν παρακωλύει την κήρυξη της απαλλοτρίωσης. Για την κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης δασικής έκτασης απαιτείται επιπλέον και γνώμη της αρμόδιας δασικής υπηρεσίας. Για τη διατύπωση γνώμης τάσσεται προθεσμία δύο (2) μηνών από την περιέλευση του σχετικού εγγράφου. Εάν εκπνεύσει άπρακτη η προθεσμία αυτή, η κήρυξη της απαλλοτρίωσης χωρεί νομίμως. Η τήρηση των διατυπώσεων αυτής της παραγράφου παραλείπεται, αν τα σχετικά ζητήματα έχουν ήδη αρμοδίως εξετασθεί στο πλαίσιο τήρησης των διαδικασιών του εδαφίου δ΄ της παραγράφου 5 του παρόντος.

Αν κηρυχθεί απαλλοτρίωση ή γίνει σύσταση δουλείας σε ακίνητο που βρίσκεται έξω από τη διοικητική περιφέρεια του Δήμου, η σχετική απόφαση επιδίδεται σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις της Πολιτικής Δικονομίας στο Δήμο, στη διοικητική περιφέρεια του οποίου βρίσκεται το ακίνητο. Το δημοτικό συμβούλιο του Δήμου αυτού υποχρεούται να γνωμοδοτήσει αιτιολογημένα μέσα σε αποκλειστική προθεσμία ενός μηνός, η οποία αρχίζει από την επόμενη της επίδοσης του προηγούμενου εδαφίου. Αν παρέλθει άπρακτη η προθεσμία αυτή, η διαδικασία της απαλλοτρίωσης ή της σύστασης δουλείας συνεχίζεται και χωρίς τη γνωμοδότηση αυτή.

Ανακοίνωση. Για την κήρυξη αναγκαστικής απαλλοτρίωσης απαιτείται, σε κάθε περίπτωση, ανακοίνωση της υπηρεσίας που προτείνει την απαλλοτρίωση, στην οποία να αναφέρεται ο σκοπός της απαλλοτρίωσης και να προσδιορίζεται η απαλλοτριωτέα έκταση ή η ευρύτερη περιοχή στην οποία βρίσκεται αυτή. Με την ανακοίνωση καλούνται οι ενδιαφερόμενοι να προβούν σε προσφορά ή υπόδειξη κατάλληλων για το σκοπό της απαλλοτρίωσης ακινήτων. Παράλληλα γίνεται τοιχοκόλληση της ανακοίνωσης στο κατάστημα του Δήμου στην περιφέρεια των οποίων βρίσκονται τα απαλλοτριωτέα ακίνητα. Για την τοιχοκόλληση συντάσσεται πρακτικό από όργανο του Δήμου, το οποίο υποβάλλεται στην υπηρεσία που εξέδωσε την ανακοίνωση. Η δημοσιοποίηση της ανακοίνωσης και η τοιχοκόλληση γίνονται έναν τουλάχιστον μήνα πριν τη δημοσίευση της απόφασης κήρυξης της απαλλοτρίωσης και η σχετική δαπάνη βαρύνει τον υπόχρεο για την καταβολή της αποζημίωσης.

άρθρο 212 του ΔΚΚ

α) κτηματολογικό διάγραμμα που απεικονίζει την απαλλοτριωτέα έκταση ή την έκταση που επιβαρύνεται με τη δουλεία, καθώς και τις επί μέρους ιδιοκτησίες που περιλαμβάνονται σε αυτήν,

β) κτηματολογικός πίνακας, στον οποίο εμφαίνονται οι εικαζόμενοι ιδιοκτήτες των ακινήτων, το εμβαδόν κάθε ακινήτου και τα κύρια προσδιοριστικά στοιχεία των κατασκευών που βρίσκονται σε αυτό και των λοιπών συστατικών του, καθώς και ο χαρακτηρισμός της έκτασης,

γ) μελέτη ή προμελέτη ή προκαταρκτική μελέτη του έργου που τυχόν πρόκειται να εκτελεστεί,

δ) τήρηση των διαδικασιών για τη χωροθέτηση του έργου, που προβλέπονται σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση από τους νόμους 1650/1986 (ΦΕΚ 160 Α΄) και 3010/2002 (ΦΕΚ 91 Α΄) και τις υπ’ αριθμ. 69269/5387/25.10.1990 (ΦΕΚ 678 Β΄) και Η.Π. 15393/2332/5.8.2002 (ΦΕΚ 1022 Β΄) κοινές αποφάσεις, όπως κάθε φορά ισχύουν, εφόσον το έργο για το οποίο θα κηρυχθεί απαλλοτρίωση περιλαμβάνε¬ται μεταξύ των αναφερόμενων στις διατάξεις αυτές,

ε) βεβαίωση του αρμόδιου οργάνου για την έκδοση της πράξης, το ύψος της δαπάνης και τον τρόπο κάλυψής της, με μνεία του αντίστοιχου φορέα και κωδικού αριθμού εξόδου του οικείου προϋπολογισμού, από την εγγεγραμμένη πίστωση των οποίων πρόκειται να καλυφθεί η εν λόγω δαπάνη. Σε περίπτωση που δεν έχει εγγραφεί σχετική πίστωση στον προϋπολογισμό του οικείου Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή η εγγεγραμμένη έχει εξαντληθεί ή είναι ανεπαρκής, αναγράφεται η σχετική απόφαση του δημοτικού συμβουλίου περί μεταφοράς πιστώσεως ή η πηγή από την οποία θα καλυφθεί η σχετική δαπάνη. Η βεβαίωση αυτή μνημονεύεται υποχρεωτικά στο προοίμιο της πράξης κήρυξης της απαλλοτρίωσης,

στ) εφαρμογή των σχετικών διατάξεων για το Εθνικό Κτηματολόγιο.

Αν ο καθ’ ου είναι άγνωστος, η κοινοποίηση γίνεται κατά τις διατάξεις του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας.

Επίσης όταν κριθεί ότι νόμιμα εκδόθηκε η απόφαση, δημοσιεύεται το πλήρες κείμενο αυτής, με φροντίδα του Δήμου μια φορά σε μία ημερήσια εφημερίδα που εκδίδεται στο νομό. Αν δεν εκδίδεται τέτοια εφημερίδα, η δημοσίευση γίνεται σε δύο εβδομαδιαίες ή δεκαπενθήμερες εφημερίδες. Με τη δημοσίευση ή τις δημοσιεύσεις αυτές ολοκληρώνεται η διαδικασία κήρυξης της απαλλοτρίωσης ή σύστασης δουλείας

Ακύρωση. Αν ακυρωθεί η απόφαση απαλλοτρίωσης ή σύστασης δουλείας, τηρούνται οι δημοσιεύσεις όπως αναφέρονται παραπάνω.