Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 60 του Β.Δ. 17-5/15-6-1959, ο Δημοτικός Ταμίας, με τη συνδρομή του Ελεγκτή Εξόδων, ασκούσε έλεγχο επί των χρηματικών ενταλμάτων ως προς την εγκυρότητα, τη νομιμότητα και την κανονικότητα της δαπάνης. Σε περιπτώσεις αμφισβήτησης της νομιμότητας, προκειμένου να προχωρήσει όφειλε να υποβάλει γραπτή ειδική αναφορά προς τον Δήμαρχο. Σε περίπτωση απόρριψης των λόγων αμφισβήτησης από τον Δήμαρχο, το ένταλμα εκτελείτο και διαβιβαζόταν για προληπτικό έλεγχο στον Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου, σύμφωνα με το άρθρο 175 παρ. 3 του Ν. 3463/2006 και το άρθρο 204 παρ. 4 του Ν. 4555/2018.
Ωστόσο, με τη θέσπιση του Ν. 4270/2014 και κυρίως, μεταγενέστερα του Ν. 4820/2021, το πλαίσιο αυτό αναθεωρήθηκε ουσιωδώς. Πλέον, σύμφωνα με το άρθρο 26 του Ν. 4270/2014, η αρμοδιότητα άρνησης εκτέλεσης μη νόμιμης ή μη κανονικής δαπάνης ανήκει αποκλειστικά στον Προϊστάμενο Οικονομικών Υπηρεσιών (Π.Ο.Υ.) του φορέα, ο οποίος ορίζεται ως υπόλογος της οικονομικής διαχείρισης. Παράλληλα, βάσει νομολογίας του Ελεγκτικού Συνεδρίου και ειδικότερα της Απόφασης 1387/2021 της Ελάσσονος Ολομέλειας, ο ρόλος του Δημοτικού Ταμία περιορίζεται πλέον στον έλεγχο της εγκυρότητας του χρηματικού εντάλματος (υπογραφές, σφραγίδες, ημερομηνία), της ύπαρξης επαρκούς πίστωσης, καθώς και στην ταυτοποίηση του δικαιούχου.
Ανακύπτει, συνεπώς, κρίσιμο ερώτημα ως προς το κατά πόσον εξακολουθούν να ισχύουν οι διατάξεις του άρθρου 175 παρ. 3 του Ν. 3463/2006 και του άρθρου 204 παρ. 4 του Ν. 4555/2018 (δικαίωμα άρνησης πληρωμής), σύμφωνα με τις οποίες ο Δημοτικός Ταμίας:
- Διατηρεί δικαίωμα αμφισβήτησης της νομιμότητας ή κανονικότητας του εντάλματος και υποβολής αναφοράς στον Δήμαρχο ζητώντας «εντέλλεσθαι»,
- Οφείλει να αποστέλλει σχετική αναφορά και τα δικαιολογητικά στον Επίτροπο του Ελεγκτικού Συνεδρίου για προληπτικό έλεγχο κατά προτεραιότητα.
Η συμβατότητα των ανωτέρω ρυθμίσεων με το ισχύον δημοσιονομικό και λογιστικό πλαίσιο τίθεται υπό σοβαρή αμφισβήτηση καθώς δημιουργείται θεσμική επικάλυψη, αλλά και ζήτημα «δυαρχίας» ελέγχου μεταξύ Π.Ο.Υ. και Δημοτικού Ταμία. Παρά το γεγονός ότι ο Ν. 4270/2014 προβλέπει ρητά την αποκλειστική αρμοδιότητα του Π.Ο.Υ. σε θέματα νομιμότητας και κανονικότητας, οι Δήμοι καλούνται να εφαρμόζουν παραλλήλως και τις διατάξεις που αποδίδουν αντίστοιχες ευθύνες στον Δημοτικό Ταμία.
Το ανωτέρω ζήτημα έρχεται να αποσαφηνιστεί αρχικά με την απόφαση 1387/2021 της Ελάσσονος Ολομέλειας του Ελεγκτικού Συνεδρίου, η οποία εκδόθηκε βάσει των προγενέστερων του Ν. 4820/2021 διατάξεων και στη συνέχεια με την 1197/2023 απόφαση του Δεύτερου Τμήματος αυτού και σε εφαρμογή των διατάξεων του, όπου έγιναν δεκτά τα ακόλουθα ως προς την ευθύνη του Δημοτικού Ταμία που απορρέει από την εξόφληση χρηματικών ενταλμάτων:
α. Τα καθήκοντα του δημοτικού ταμία είναι διαφορετικά από τα καθήκοντα του εκκαθαριστή των δαπανών, η μεταξύ τους δε σχέση οριοθετείται από το χρηματικό ένταλμα πληρωμής, το οποίο έχει την έννοια της περάτωσης της εκκαθάρισης, του τελικού προσδιορισμού του οφειλόμενου στο δικαιούχο ποσού και της εντολής προς το δημοτικό ταμία να καταβάλει στο δικαιούχο το οφειλόμενο ποσό.
β. Αν η εκταμίευση είναι παράνομη και δημιουργεί έλλειμμα, υπεύθυνος για αυτό είναι ο δημοτικός ταμίας, μόνο εάν η διαπίστωση της παρανομίας ανάγεται στη σφαίρα της δικής του ευθύνης (δικαιολογητικά πληρωμής, υπογραφές, ταυτοποίηση δικαιούχου), ενώ αν το έλλειμμα οφείλεται σε ενέργεια του εκκαθαριστή, την οποία ο ταμίας ούτε υποχρεούται ούτε δικαιούται να ελέγξει, υπεύθυνος είναι ο εκκαθαριστής.
γ. Η ευθύνη του Δημοτικού Ταμία δεν επεκτείνεται ούτε σε επαληθεύσεις των αριθμητικών υπολογισμών στους οποίους προέβη προηγουμένως ο εκκαθαριστής – ιδίως αν αυτοί είναι πολύπλοκοι, όπως επί υπολογισμού κρατήσεων σε καταστάσεις μισθοδοσίας – ούτε στην εξέταση της νομιμότητας των αποφάσεων ανάληψης υποχρεώσεων. Ο δημοτικός ταμίας ελέγχει την επάρκεια της πίστωσης, την εγκυρότητα του χρηματικού εντάλματος (σφραγίδα, υπογραφή, χρονολογία κ.λπ.) και την ταυτοποίηση του πραγματικού δικαιούχου.
Κατόπιν των ανωτέρω και ιδιαίτερα στο «φόντο» των ελεγκτικών αρμοδιοτήτων του Ελεγκτικού Συνεδρίου και των αποφάσεων αυτού, τις νομολογιακές και ερμηνευτικές προσεγγίσεις του δικαστηρίου αυτού, εφαρμόζονται οι διατάξεις του Οργανικού Νόμου 4820/2021 αλλά και των άρθρων 48 και 60 του Β.Δ. 17-5/15-6-1959.
Συμπερασματικά λοιπόν, η αμφισβήτηση του Δημοτικού Ταμία επί της νομιμότητας του χρηματικού εντάλματος περιορίζεται στον έλεγχο της εξωτερικής -τυπικής νομιμότητας, δηλαδή στην επισύναψη νόμιμων δικαιολογητικών, συμπεριλαμβανομένης της εγκριτικής απόφασης του αρμοδίου οργάνου για την πραγματοποίηση της δαπάνης, όπου αυτή είναι η απόφαση ανάληψης υποχρέωσης (χωρίς τον έλεγχο της νομιμότητας της δαπάνης, όπως αυτή ορίζεται από τις διατάξεις του άρθρου 91 του Ν. 4270/2014, που ανάγεται στη σφαίρα ευθύνης του ΠΟΥ) και μη υπέρβαση της σχετικής πίστωσης. Εν κατακλείδι, δεν επεκτείνεται στον έλεγχο της εσωτερικής – ουσιαστικής νομιμότητας της δαπάνης.
